DUYGU AKSOY
Postmodern Çağda Bilgelik Arayışı Hakikati tanımlamak birinci başta kolay gözükebilir. Lakin somut bir formda hakikatle ne yapmamız gerektiğini düşününce işler zorlaşıyor. Onun hakkında konuşacaksak entelektüel bir sohbetten öteye geçmek zorundayız. Elbette her çağın kendine mahsus hakikat kabulleri vardı ve hayat buna nazaran düzenlenirdi. Bir vakitler filozofların değişmez olanı arama sevdasının ismiydi hakikat. Çağdaş öncesi periyotta hakikate duyulan sevgi İlah sevgisiydi. Hasebiyle insan olmak Tanrı’ya giden yolda “homo viator” (yürüyen insan) olmak demekti. Bu çağda akıl ve bilgelik de yan yana yürürdü. Günümüzün kıymetli din felsefecilerinden biri olan John D. Caputo son kitabıyla çağdaş periyotta kaybettiğimizi düşündüğü bilgeliğin peşine düşüyor. Hakikat- Postmodern Çağda Bilgelik Arayışı ismiyle Türkçe’ye çevrilen kitabında müellif, okuyucuyu rehberli bir tipe çıkmış üzere hakikat modelleri ortasında gezintiye çıkarıyor. Kitabında Antik çağda Tanrı’nın ışığı olan hakikatin, Aydınlanma’da Salt Akıl’ın ışığı haline geldiğini söyleyen Caputo, yaşanan büyük kırılmanın yarattığı krizi çok hoş özetlemiş. Ona nazaran Aydınlanma’da Akıl bilge olmayı art plana itti. Kopernik Devrimi’yle gelişen süreçte âlâ ve hoş, etik ve sanat hakikatin dışına çıkarıldı. Bu durum büyük bir felaketin de habercisi oldu. Artık yeterli, yanlışsız ve hoş, bambaşka kovalarda bedellendirilen birbirleriyle tanışmamış fikirler olarak yaşamak zorundaydı. Tepesinde Kant’ı gördüğümüz bu niyet klasik dünyanın en sevdiği şeylere de bir hücumdu. Bilgelikle yollarını ayıran Akıl, ömrün en doğal kesimlerini bile hastalık olarak görmekten hicap duymadı. Caputo’nun kitabındaki argümanına nazaran ömrü modüllere bölen ve irrasyonel olana kapılarını kapatan hakikat fikri radikal bir değişim yaşamak zorundaydı. Hegel, Kierkegaard ve Nietzsche üzere filozofların mert hücumlarıyla kapısı aralanan postmodern devirde, hakikat soyut bir fotoğraf olmaktan çıkıp yaşamın/varoluşun içine yerleştirildi. Bugün bu türlü bir hakikat fikriyle yaşayacaksak sormamız gereken çok değerli bir soru var: Hakikat tekilliğin, öznelliğin, elhasıl hayatın içinde inançta mi?
HAKİKATE OLAN İHTİYAÇ
Caputo bu yeni hakikat fikrinin görelilik, şüphecilik, nihilizm ve sonunda anarşizme gerçek kayabilme telaşını de önemsiyor. Ona nazaran bu tıp telaşlar postmodernleri eleştirmemiz için başta elimize bir koz verse de Modernite’deki mutlakçılığa da kimse geri dönmek istemiyor. Elhasıl eleştirsek de bu yeni hayatın içinde olmayı ve kazanımlarını önemsiyoruz. Bütün trenlerin vaktinde kalkması manasına geldiğinde modernite elbette vazgeçilebilir üzere durmuyor ama dinin hakikatle bir ilgisi olmadığını söylemesi modernitenin en büyük çıkmazı olarak karşımızda. Meğer Caputo hakikatin, din de dahil her yerde gerçekleşebileceğini söylüyor. Kitapta postmodern hakikate olan muhtaçlık çoğunlukla din ve inanç problemleri üzerinden aktarılıyor. Caputo bugünkü günah çıkarma dinine inanmasa da dini inanışın ehemmiyetini vurguluyor. “İnsanlar yüzlerini peçeyle örttükleri yahut kiliseye gittikleri vakit, göklerden seslenen doğaüstü bir varlığı duydukları için değil, kalpleri, ne olduğunu bilmedikleri bir şey yüzünden huzursuz olduğu ve dünyayla yetinmediği için kıymetli bir şey yapmaktadırlar.” diyor. Şayet bunu anlamazsak, müziği duymadan dansçıları izleyen beşerler haline geliriz diye de ekliyor. Caputo kitabında Hakikat yerine küçük harfle hakikatleri koyabilmenin birinci adımı, hermenötiği anlamaktır diyor. Her hakikat bir yorumlama süreciyse “yorumbilim” bizi emelimize ulaştırabilecek güçtedir. “Birden çok fani hakikati müzakere edebilme sanatı” olarak hermenötik hakikatin değişimleriyle baş edebilmenin de bir yoludur. Ömrü fiziğe indirgeyen teorilerin karşına geçip, “yaşamda fizikten çok daha fazlası bulunur ve bizim her türlü teoriye gereksinimimiz var” diyebilmek gerekir.
DARRİDA’NIN YEPISÖKÜM PROBLEMİNE DAİR
Caputo’nun hermenötikten sonraki tavsiyesi Derrida ile anılan yapısöküm problemi. Derrida için yapısöküm “bir şeyi yıkmak değil, o şeyin geleceğini açık tutmaktır.” Caputo yapısöküm problemini gelecek tutkusuyla birlikte açıklıyor. Hermenötik ve yapısöküm üzere uğraklardan sonra “olay” ve “tekrar” sözcükleri devreye giriyor. Günlük hayatta sıkça kullandığımız bu sözcüklerin hakikatle ilgisi ne olabilir? Postmodern fikirde hakikat bir olaydır ve tekrarla gerçekleşir. Burada sorulması gereken soru şu: Hakikat daima devinim halindeyse onu neresinden yakalayabiliriz? Caputo’ya nazaran hakikati eylemsel olarak gerçekleştirmeliyiz. Rehberli tıp üzere hakikat fikirleri ortasında gezintiye çıktığımız ama en sonunda muharririn bize yemek molası verdirdiği postmodern cafede şunu öğrendik: “En yeterlisi hakikati kendi haline bırakmak, bize yol göstermesine müsaade vermek.” Bana nazaran burada varoluşsal krizlere çok açık bir ömür fikri ortaya çıkıyor. Bilgisizliğimizle barışsak bile tekrar eden olaylar içinde ömrün bütünsel özünü kaçırmadan yolumuza nasıl devam edeceğiz? Kitabın son kısmında önümüzdeki kuvvetli yollardan bahseden Caputo yapay zekayla şekillenecek insan sonrası çağ hakkında şimdi hiçbir şey bilmediğimizi söylüyor. Ona nazaran bu yolda emin olabileceğimiz tek şey var, o da arayışın kendisi. Şayet yola çıkmayı göze aldıysanız hakikat size eşlik edecektir.