HANİFE BAŞ – Çin ve Amerika arasındaki Tayvan gerilimden sonra çip krizi yeni bir aşamaya taşınıyor. İki ülke arasındaki gerilimin merkez üssü olan Tayvan, dünya çip üretiminin yüzde 60’ını karşılıyor. Dünyanın en büyük çip üreticisi iki firma Taiwan Semiconductor Manufacturing Company (TSMC) ve United Microelectronics Corporation (UMC) Tayvan’da bulunuyor. TSMC, tek başına dünya çip üretiminin yüzde 54’ünü karşılıyor.
Tayvan büyük üretici
Amerikalı çip üreticisi Microchip Technology’nin Başkan Yardımcısı Nuri Dağdeviren, dünyanın en büyük iki çip üretim fabrikasının Tayvan’da olduğuna dikkat çekerek, “ABD ve Çin arasındaki gerginlikten dolayı Tayvan’daki çip üretiminin sekteye uğraması ciddi kriz yaratır. Tayvan üzerinden iki ülke arasında gerginlik çıkması dünya açısından kötü olur. Zaten devam eden bir Rusya – Ukrayna savaşı var. Zaten ABD – Çin arasında bir süredir ticari ve stratejik mücadele var. Çip krizinin kökeninde de bu var zaten. İki ülkenin tedarik zincirleri birbiriyle iç içe idi. İki ülke stratejik rakip olunca bu süreç çip krizinin ortaya çıkmasına katkıda bulundu. Ama global olayları tek bir faktöre bağlayıp çözmek zor” dedi.
Çip krizinin bütün sektörlere yayılmış durumda olduğunu anımsatan Dağdeviren, “Otomotiv ve elektronik sektörü için üretilen çipler aynı. Ama bu krizin biraz sonuna geldiğini düşünüyorum. Krizin zirve noktası geçilmiş durumda. Tam ne zaman biteceğini tahmin etmek zor. Yapılan yeni yatırımlar var. Ama geçen yıl açıklandı bunlar. Devreye girmeleri iki yıl alacak yani bir yıl sonra daha fazla arz olacak” diye konuştu.
Dağdeviren, Türkiye’den otomotiv ve beyaz eşya başta olmak üzere çipe yoğun talep geldiğini de aktararak, “Tedarikçi olarak elimizden gelen desteği vermeye çalışıyoruz. Başta savunma sanayi olmak üzere çip üretimi için girişimler var. Dünyadan yaşanan süreç Türkiye’de çipin önemine dair ciddi bir farkındalık yarattı. Türkiye’nin bu yönde kabiliyet geliştirmesi konusunda ciddi bir istek görüyorum” ifadelerini kullandı.
‘2023 yılında rahatlama olabilir’
Türk Elektronik Sanayicileri Derneği (TESİD) Başkanı Yaman Tunaoğlu, ABD-Çin arasındaki gerginliğinin dünyada rahatsızlık yarattığını ifade ederek, şunları söyledi: “Amerika, çipte bağımlı olmaktan rahatsız, ciddi yatırım yapmaya başladı. Yatırımın geri dönüşü uzun ama 2023 yılında çipte bir rahatlama olacağını öngörüyoruz. Diğer taraftan da dünyada ekonomi yavaşlıyor. Ancak bu yıl Türkiye’de otomotiv ve diğer sektörlerde malzeme eksiği nedeniyle üretimde aksamalar olabiliyor. İki ülke arasında gerginlik devam ederse, Rusya-Ukrayna savaşı gibi yeni savaşlar çıkarsa tahminlerimiz değişebilir. Beklenmedik olaylar olursa farklı şeyler konuşuyor oluruz.”
‘Etkisi azaldı’
Bilişim Sanayicileri Derneği (TÜBİSAD) Başkanı Levent Kızıltan, dünyadaki çip kriziyle ilgili şunları söyledi: “Global ölçekte üretim ve teşvike dönük adımlar sonucunda çip krizinin bu yıl sektörümüze yansımasının azaldığını söyleyebiliriz. Kişisel bilgisayar ve yazıcı gibi ürün gruplarının tedarik süreleri kısalıyor. Her türlü araç ve ekipmanın akıllı hale geliyor olması ve mevcut yarı iletken teknolojilerinin sürekli değişim ihtiyacı yatırımların devam edeceğini gösteriyor. Şu an yaşanan kriz, bir anda belli bir noktada kapasite fazlasına da dönebilir. Çin-Tayvan gerginliği ve yeni Kovid-19 kapanmaları gibi farklı kriz faktörleri oluşmazsa 2023’te bilişim sektöründe çip krizinin etkisinin azalacağını düşünüyoruz. Dünyanın en büyük çip üreticisi Tayvan.”
‘Çip fabrikası üretemez hale gelir’
En büyük çip üreticisi Tayvanlı TSMC’nin Başkanı Mark Liu, CNN’e verdiği röportajda, “Küresel tedarik zincirlerine bağlıyız. Bir işgalde fabrika üretim yapamaz hale gelir. Bu Çin’i de etkiler. Olası bir işgalde herkes kaybeder. Rusya-Ukrayna savaşından ders çıkarılmalı. Savaştan sakınmak için çalışılmalı. Dünyada ekonominin işlemesi için uğraşılmalı. Şu anda satışlarımız arasında Çin’in payı yüzde 10. Doğrudan bu tüketici pazarına gidiyor. Çin’in Tayvan’ı işgalinde dünyanın en büyük çip fabrikası çalışamaz hale gelir” yorumunu yaptı.